door Dr. A. Vannieuwenburg 31-05-2020
May the Blessed Virgin, Help of Christians, crush the head of the ancient Serpent and defeat the plans of the children of darkness
“LET us entrust government leaders and all those who rule over the fate of nations to Almighty God, that He may enlighten and guide them in this time of great crisis. May they remember that, just as the Lord will judge us Pastors for the flock which he has entrusted to us, so will He also judge government leaders for the peoples whom they have the duty to defend and govern. With faith, let us beseech the Lord to protect the Church and the world. May the Blessed Virgin, Help of Christians, crush the head of the ancient Serpent and defeat the plans of the children of darkness.” (#veritasliberabitvos)
Belemmering van de vrijheid van eredienst
Door een aantal personen, vertegenwoordigd door advocaat Fernand Keulenaar, die verklaren het rooms-katholieke geloof aan te hangen, werd bij de Raad van State (RvS) een vordering tot schorsing ingesteld tegen het ministerieel besluit dat de activiteiten van de erediensten verbiedt. Bij arrest n° 247.674 van 28 mei 2020 heeft de RvS de vordering tot schorsing verworpen.
Het ongenoegen van deze gelovigen heeft o.a. te maken met het ministerieel besluit van 15 mei 2020 (Ministerieel besluit houdende wijziging van het ministerieel besluit van 23 maart 2020 houdende dringende maatregelen om de verspreiding van het coronavirus COVID-19 te beperken) waarbij – mits naleving van strikte vereisten – een aantal versoepelingen worden vastgelegd, maar anderzijds ook een aantal verboden werden gehandhaafd.
Het gebrek aan versoepeling van de activiteiten van de eredienst en het gebrek aan aandacht “voor de noden van de gelovige burgers in dit land en nu zij geen enkel uitzicht hebben op het daadwerkelijk kunnen beleven van hun geloof en het kunnen bijwonen van de eucharistie en andere religieuze rituelen en plechtigheden.” Verontrust hen. Een belangrijk argument om de “dringende noodzakelijkheid” in te roepen is, zo lezen wij ook, het komende Pinksterfeest. Twee van de verzoekers benadrukken het feit dat zij een kind hebben en dat zij dit kind wensen te laten dopen. Het doopsel is een belangrijk ritueel.
Passiviteit
De RvS merkt, samengevat, op dat de verzoekers passief gebleven zijn tot op het ogenblik van kennisname van de aangevochten regeling en dat een door hen ingeroepen argument nl. de viering van het Pinksterfeest geen enkel verschil meebrengt. Het geheel mist overtuigingkracht ter verantwoording van het zich beroepen op de uiterst dringende noodzakelijkheid. Het nadeel dat gelovigen geen enkel uitzicht hebben op het daadwerkelijk kunnen beleven van hun geloof wordt niet weerhouden. Op 3 juni 2020 zal de Nationale Veiligheidsraad dit immers onderzoeken. Het doopargument zelf is volgens de RvS niet van aard een uiterst dringende noodzakelijkheid te verantwoorden. De Belgische Bisschoppenconferentie van 14 mei 2020 heeft laten weten dat zij er de voorkeur aan geeft om de hervatting van de doopsels af te stemmen “op de datum van de meer algemene opheffing van de lockdown”.
Selectiviteit
De uitspraak zinde de betrokkenen niet. Punt van kritiek is o.a. het feit dat de RvS niet ingegaan is op de middelen. Centraal staat volgens hen de vraag of hier geen sprake is van een te verregaande inperking van de godsdienstvrijheid. In een artikel (Doorbraak – Schorsing coronamaatregelen erediensten verworpen door Raad van State) wordt mr. Keuleneer geciteerd. Hij verwijst naar een arrest waar door de RvS wel werd ingegaan op de grond van de zaak (vermoedelijk arrest nr. 247.452 van 27 april 2020, nv Andreas Stihl en vzw Fedagrim). Mr. Keuleneer laat uitschijnen dat de RvS zelfs indirect de veiligheidsraad vraagt om de hervatting van de erediensten te herbekijken: “Als het ministerieel besluit ongemotiveerd gehandhaafd blijft zou het oordeel van de RvS wel eens anders kunnen zijn.”
Een vluchtige verkenning van gespecialiseerde nieuwssites brengt aan het licht dat dit niet de enige rechtszaak is waarbij gelovigen, verwijzende naar de godsdienstvrijheid (en het proportionaliteitsprincipe), een regelend optreden van de overheid onaanvaardbaar vinden en een schending van de Grondwet. Ook in Duitsland (Eingriff in Grundrecht auf Religionsausübung, ARD-Nachrichten) waar zelfs het Bundesverfassungsgericht uitspraak deed (Karlsruhe bestätigt Gottesdienstverbot, ARD-Nachrichten) of in Frankrijk (Le Conseil d’Etat lève l’interdiction « disproportionnée » des célébrations religieuses en France, Le Monde) werden rechtszaken aanhangig gemaakt.
Afwijkende attitude
Binnen de Rooms – Katholieke Kerk lijkt niet iedereen onmiddellijk de maatregelen te verregaand te vinden en de kaart van de schending van de godsdienstvrijheid te willen trekken. Een infodossier omtrent de organisatie van levensbeschouwelijke feesten tijdens de coronaepidemie bestaat en wordt verspreid. De representatieve organen van de erkende levensbeschouwingen engageren zich om hun gemeenschappen en verenigingen te informeren. Er circuleren ook zogeheten “Goede praktijkvoorbeelden” en op de website van het bisdom Antwerpen krijgt men een overzicht van de maatregelen die de Kerk in België genomen heeft, met een aparte verwijzing naar de overheidsmaatregelen en -websites. De Verenigd Protestantse Kerk biedt o.a. online kerkdiensten aan. Men informeert de plaatselijke gemeenten, medewerkers en predikanten via nieuwsbrieven omtrent de beslissingen van de overheid. Een lijst van lokale initiatieven is beschikbaar.
Het in acht nemen van elementaire voorschriften en zeker het in stand houden ervan wordt ook door geloofsgemeenschappen in het buitenland benadrukt. Zo hebben de gemeenten die behoren tot de Protestantse Kerk in Nederland terzake een protocol opgesteld. Vooraleer een kerkgemeente bepaalde activiteiten – waaronder erediensten – opstart , dient een gebruiksplan opgesteld. Het Nederlands Dagblad bericht (30/05/2020) dat de kans dat er deze zomer kerkdiensten en hagenpreken in de openlucht worden gehouden zo goed als nihil is. Een dienst in de buitenlucht beschouwen de burgerlijke overheden immers als een evenement. De Protestantse Kerk onderstreept dat het gebruik van gezond verstand in deze materie een evidentie moet zijn.
Schisma
Binnen de rooms-katholieke geloofsgemeenschap zorgt de uitspraak voor een schisma. Op katholiekforum.net is een reactie te vinden op voormeld arrest van de RvS en op een brief (Open brief herstart misvieringen – https://emmausparochie.be/open-brief-herstart-misvieringen/) van de Brugse Emmaüsparochie (pastorale eenheid van de vijf parochiekernen in Sint-Andries en Sint-Michiels, de twee zuidelijke deelgemeenten van Brugge), die zich van het initiatief distantiëren: “Veel erger is de dolk in de rug van een aantal priesters, coördinatoren, diakens en parochieassistenten ( heel wat titels voor slechts 39 ondertekenaars) …” (katholiekforum.net. De dolk in de rug. 28/05/2019).
De naastenliefde is ietwat eingeschränkt. De brief van de Emmaüsparochie wordt gezien als “de typische woordenkramerij van de voorbijgestreefde progressieve kliek, die het reilen en zeilen in de West-Vlaamse Kerk bepaalt en die zich in de meest modernistische bochten wringt om haar slinkend oude mensenpubliek de nieuwe aangepaste soft-katholieke leer bij te brengen.”
Gezond verstand
Dat de maatregelen niet ongegrond zijn en voorzichtigheid, ook voor gelovigen, geboden is blijkt onder meer uit een coronabesmetting bij baptisten in Frankfurt. Een begin mei druk bijgewoonde kerkdienst, waar ook werd gezongen en waar bepaalde deelnemers blijkbaar geen mondmaskers droegen, zorgde voor een besmetting bij meer dan 200 aanwezigen (Neun Menschen im Krankenhaus. Jetzt schon 200 Corona-Fälle nach Gottesdienst in Frankfurt. hesenschau.de/dpa/lhe – 28/05/2020).
De Duitse overheden lieten niet na te benadrukken hoe belangrijk het instandhouden van de opgelegde maatregelen is. In deelstaat Hessen herhaalde men dat het naleven van de veiligheidsvoorschriften essentieel is. Dat alertheid noodzakelijk is blijkt uit een verordening van de Stadt Hanau die “nach Bekanntwerden der Ansteckungen unter den Baptisten eine Gebetsversammlung von Muslimen im Fußballstadion der Stadt kurzfristig abgesagt. Bis zu 1.000 Teilnehmer waren zum Abschluss des Fastenmonats Ramadan erwartet worden.” Een regeringswoordvoerder uitte zijn bezorgdheid en wees erop hoe de besmettingen in Frankfurt, maar onder andere ook in een restaurant in Ostfriesland, duidelijk maken wat de gevolgen zijn van het loslaten van de maatregelen (Frankfurter Allgemeine Zeitung). De Evangelische Kerk in Hessen en Nassau maakt duidelijk dat “Gerade die aktuellen Ereignisse machen uns deutlich, wie wichtig es ist, sorgsam mit dem Thema umzugehen.” (efo-magazin.de).
Het Katholiek Forum
Op katholiekforum.net is alvast wat meer informatie te vinden die een inkijk geeft op de houding binnen de betrokken geloofsgemeenschap. In een bijdrage waarin de casus wordt besproken lezen wij dat het huidige beleid als disproportioneel streng wordt ervaren en dat op die wijze wordt aangetoond “hoe weinig het geloof in onze maatschappij nog gerespecteerd wordt. Dit is echter geen reden voor de Katholieke gemeenschap om hierover te zwijgen.”
Door een aantal kerkleiders (Aartsbisschop Carlo Maria Viganò, Kardinalen Gerhard Ludwig Mueller, Joseph Zen, en Janis Pujats,) werd een manifest verspreid (https://veritasliberabitvos.info/- ) waarin aandacht wordt gevraagd voor de rechten van gelovigen die worden bedreigd door crisismaatregelen. Gewaarschuwd wordt voor het feit dat de verwijzing naar de volksgezondheid dreigt te verworden tot een “ alibi om de vrijheid van de gelovigen te beknotten. “Dit geldt in het bijzonder, omdat er vanuit verschillende hoeken steeds meer twijfels ontstaan over de ware besmettelijkheid, bedreiging en resistentie van het virus. Heel wat vooraanstaande wetenschappers en medische experts hebben bevestigd dat de alarmerende boodschap over Covid-19, die door de media wordt verspreid, ongerechtvaardigd zou zijn.”.
Noodtoestand
Dat de Corona – noodtoestand en meer bepaald impact de constitutionele aanpak van de COVID-19 epidemie voer voor onderzoek moet zijn staat buiten kijf. Zoals Jan De Groote en Karin Verelst (Knack, 09/04/2020) in een opinie stellen mag daadkracht geen excuus zijn om met grondrechten te “rommelen”.
Artikel 187 van onze Grondwet stelt expliciet dat deze noch geheel, noch ten dele kan worden geschorst. In zekere zin bevat onze Grondwet (in tegenstelling tot Nederland en Frankrijk), geen rechtsbasis om een noodtoestand uit te roepen. Dit probleem kwam reeds aan bod n.a.v. de maatregelen genomen in het kielzog van de aanslagen. Volledigheidshalve moet worden opgemerkt dat bv. in oorlogstijd hiervan afweken werd.
Artikel 4 van het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (19 december 1966) en artikel 15 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (ondertekend op 4 november 1950, te Rome) bevatten duidelijke stelregels m.b.t. noodrecht. Deze zijn onder enkele noemers te vatten: hoorplicht, noodzakelijkheid, effectiviteit, proportionaliteit en motiveringsplicht, tijdelijkheid en rechterlijke toetsing. Er zijn ook fundamentele rechten en vrijheden waarvan nooit kan worden afgeweken. Artikel 15, 2e lid Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, verwijzende naar artikel 2, artikelen 3, 4, eerste lid, en 7, legt vast dat in geen enkele omstandigheid kan worden afgeweken van het recht op leven, het verbod op foltering, het verbod op slavernij en het verbod op bestraffing zonder wettelijke bepaling.
Daar schikt iedereen zich, in de liberaal democratische rechtstaat, naar.
_____
Correctie: Er zijn ook fundamentele rechten en vrijheden waarvan nooit kan worden afgeweken. Artikel 15, 2e lid Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, verwijzende naar artikel 2, artikelen 3, 4, eerste lid, en 7, legt vast dat in geen enkele omstandigheid kan worden afgeweken van het recht op leven, het verbod op foltering, het verbod op slavernij en het verbod op bestraffing zonder wettelijke bepaling.
Dr. A. Vannieuwenburg
De auteur is ethicus en doctor in de interdisciplinaire studie van het recht.
Hij is lid van een atelier dat de relatie overheid en levensbeschouwingen monitort en van de denktank Kwintessens.
Hij pleegde deze bijdrage in eigen naam.