door Jan Segers
Hij noemt zichzelf nog steeds een linkse denker, ook al klinkt hij rechts als hij over de islam spreekt. “Zelfs nu blijven we het gevaar nog onderschatten. Nog altijd hoor ik mijn linkse vrienden ontkennen dat de islam de belangrijkste voedingsbodem is voor terreur. Komaan, cut the crap.” Omdat niet elke Gentse filosoof Etienne Vermeersch (82) heet: zijn intellectuele kleinzoon Maarten Boudry (31) over de rol van religie in Nice en Turkije. “Schaf de godsdienstvrijheid af.*”
Ging het er op de universiteit aan toe als in de Tour, dan droeg de West-Vlaamse Gentenaar Maarten Boudry de witte trui voor beste jongere. Boudry is een product van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte aan de Blandijnberg, Vlaams bolwerk van het linkse denken. Daar geldt hij als een dwarsdenker. “Dat heeft mij al vriendschappen gekost. So be it. Het laatste wat een filosoof mag doen, is zijn eigen denken censureren.” Met Vermeersch, zijn verre voorganger aan de UGent, deelt hij zijn verbale onverschrokkenheid en zijn scepsis over religie en pseudowetenschap. Daarover publiceerde hij onlangs bij uitgeverij Polis ‘Illusies voor gevorderden’. Boudry werkte eerder in New York, Wenen en Boston. We hebben geluk, die dag op het zonneterras van de Vooruit: de jonge filosoof is net terug uit Warschau, van een symposium over complotdenken. Dat treft, de Turkse coup indachtig.
Zeg het ons: was het een samenzwering tegen Erdogan? Of heeft hij zijn eigen coup verzonnen?
”Geslaagde complotten zijn zeldzaam, maar ze bestaan. Denk aan de moord op Caesar of aan Watergate. Maar de meeste complottheorieën zijn uit de lucht gegrepen. Mensen vermoeden onder elke steen een complot. Als filosoof boeit het mij om te weten waarom dat zo is. Omdat zo’n complottheorie de ijdelheid streelt, vermoed ik, en mensen geruststelt: ‘Ik laat me niets wijsmaken. Ik doorzie het allemaal.’ Ook na de coup in Turkije zag je meteen complotten opduiken. ‘Hier zit de CIA achter!’ Of: ‘Opgezet spel!’ Wellicht was het saaier dan dat. Wellicht ging het om een staatsgreep, al is niet helemaal duidelijk door wie. Maar mensen zijn niet geneigd om dat te geloven. Zo simpel kan het niet zijn, denken ze dan. Terwijl de geschiedenis aaneenhangt van zulke simpele feiten en toevalligheden.”
Waarom hebben we het daar zo moeilijk mee?
”Omdat mensen graag geloven dat elk detail vooraf is overdacht. Dat er geen mus van het dak valt zonder goede reden. De complotdenker schakelt het toeval uit. ‘Toeval bestaat niet.’ De anti-complotdenker gaat er gewoon vanuit: ‘Shit happens’. In die zin is ook godsdienst een complottheorie. Gelovige mensen gaan ervan uit dat al wat is geschapen een zin en een doel heeft. Zoals elke complottheorie valt die moeilijk te weerleggen en klinkt ze dus aannemelijk. Je kan niet bewijzen dat God niét bestaat. Zijn wegen heten nu eenmaal ondoorgrondelijk te zijn.”
Als president Erdogan de coup niet zelf heeft opgezet, zou het dan kunnen dat hij ‘m zag aankomen? En dat hij hem getolereerd en gecontroleerd heeft in het besef dat hij er zijn voordeel kon mee doen?
”Dat klinkt al iets plausibeler, maar als hij echt vooraf wist dat er die dag een staatsgreep zou gepleegd worden, zou hij dan het risico hebben genomen om te laten betijen? Zou hij zich dan via FaceTime belachelijk hebben gemaakt voor zijn eigen volk? Wat wél best mogelijk is, is dat hij vage signalen had opgevangen. Wie zoals Erdogan regeert met dictatoriale trekjes, weet dat er elk moment mensen kunnen opstaan die je van de macht willen verdrijven.”
Hij hield er rekening mee, zegt u. En dus lag zijn actieplan al klaar.
”Precies. De coup was zijn alibi voor de grote zuivering van dissidenten en landverraders die hij al langer wou doorvoeren. Hij heeft dat zelf toegegeven, trouwens, dat die coup een godsgeschenk was. Shit happens, en soms draait dat in je voordeel uit.”
Dat er inmiddels zowat 50.000 Turken zijn afgezet of opgepakt in de ambtenarij, het leger, de politie, de media, de magistratuur en het onderwijs, wat zegt dat over het regime?
”Dat de autocratie van Erdogan nu de stap naar de dictatuur heeft gezet. Ik ben geen fan van overhaaste referenties aan Hitler, maar nu zie ik parallellen.”
Hitler en Erdogan als democratisch verkozen dictators, bedoelt u. Maar daar stopt ze toch, de vergelijking?
”Laten we het hopen, dat ze daar stopt. Het klopt: een zuiveringsoperatie is nog geen genocide. De politieke druk zal er wellicht voor zorgen dat het niet nog erger wordt. Angela Merkel kan het zich niet meer permitteren om nog zoete broodjes te bakken met deze man. Met zo iemand kan je niet langer praten over toetreding tot de Europese Unie. Opblazen, die gesprekken.”
Veel Turken vinden dat het Westen met twee maten meet. Als de Turkse president de noodtoestand afkondigt, schreeuwen we moord en brand. Als de Franse president hem andermaal verlengt, vinden we dat terecht. Zijn we selectief in onze verontwaardiging?
”Nee. Dat beiden de noodtoestand uitroepen, is logisch. Het hangt er maar van af wat je daarmee bedoelt: welke extra rechten de overheid zich daarmee toeeigent. Daarin gaat Erdogan natuurlijk veel verder dan Hollande. Zijn reactie is buiten elke proportie.”
Toch vinden veel Turkse Belgen ons hypocriet als we Erdogan nu een schurk noemen. Als hij voor ons een muur kan optrekken tegen de vluchtelingenstroom naar Europa, vinden we hem oké. Maar nu hij als democratisch verkozen president hard terugslaat na een staatsgreep, heet hij plots een halve Hitler.
”Als we echt hypocriet waren, dan zou die repressie van Erdogan ons niets kunnen schelen. Het akkoord over de vluchtelingen was al kantje-boord. Dat soort Realpolitik verdient zelden een schoonheidsprijs. Maar intussen is hij niet één, maar drie stappen te ver gegaan. Laten we in het Westen eindelijk eens ophouden met de schuld altijd weer in onze eigen schoenen te schuiven en onszelf te kastijden als een stel hypocrieten en uitbuiters. Natuurlijk heeft het Westen historische fouten gemaakt, maar het gaat niet op om elke aanslag en elke islamitische omwenteling te verklaren, laat staan te vergoelijken, als een gevolg van onze kolonisatie of onze inval in Irak. Dat is bullshit.”
Zijn we veel te lang te braaf geweest voor Erdogan? Merkel heeft zich plaatsvervangend verontschuldigd toen een Duitse komiek hem geitenneuker had genoemd.
”Die excuses vond ik schandelijk. Elk staatshoofd heeft het recht om beledigd te worden door om het even wie, ook door een ongeïnspireerde humorist. Als je daarop toegeeft, ding je af op onze essentiële vrijheden. Nooit doen. Erdogan mag ons zijn bekrompen normen niet opleggen. Niet in Duitsland, niet bij ons.”
Dat doet hij al. Zie hoe Beringen en Maasmechelen in rep en roer stonden na de coup.
”Dat mogen wij niet pikken. Niet van Erdogan, niet van onze eigen Turkse gemeenschap. Hallucinant vind ik dat, hoe er plots een etterbuil is opengebarsten: de geweldige affiniteit die zelfs Turkse Vlamingen van de tweede of de derde generatie nog altijd voelen met wat ze nog steeds hun echte thuisland noemen, ook al zijn zij én hun ouders hier geboren. Nog altijd zijn ze eerst Turk en dan pas Vlaming. Als ze het over landverraders hebben, over welk land hébben ze het dan? Niet het hunne, op papier.”
Multikulti ist gescheitert, zei Merkel jaren geleden al.
”Onze integratie heeft gefaald, ja. Dat geldt niet voor alle Turken of Marokkanen, maar je kan niet zeggen dat het om enkelingen gaat. Nooit mag je tolereren dat ze de Turkse tegenstellingen hier importeren. Wat mij stoort, is dat er mensen insinueren dat het onze schuld is dat die mensen zich Turk voelen. Omdat wij hen hier nooit het gevoel hebben gegeven dat ze erbij horen. Komaan. Laten we hierna alstublieft niet meer doen alsof de inburgeringsteksten van Geert Bourgeois overbodig of paternalistisch zouden zijn. Er is wel degelijk een groot probleem. Wie dat niet ziet, is selectief blind.”
Hoe groot is de rol van religie in wat zich nu in Turkije afspeelt?
”Turks-nationalisme is geen synoniem van islamisering, maar het staat er natuurlijk niet los van. Turkije drijft af, maar zal nooit een kalifaat worden, bij wijze van spreken. We zullen nog jaren bloeden, maar op langere termijn zie ik de invloed van de radicale islam afnemen. Al was het maar omdat ook in de Arabische wereld het geboortecijfer daalt.”
Niet als het van Erdogan afhangt. Elke rechtgeaarde moslima moet minstens drie kinderen baren, beveelt hij.
”Ja, maar dat soort oproepen haalt weinig uit. Op den duur zal de moderniteit het halen. Al was het maar omdat ook moslims daar niet ongevoelig voor zijn. Kijk naar de dader van Nice: een flierefluiter die alles heeft gedaan wat zijn God hem nochtans heeft verboden, van drank en drugs tot vrouwen.”
En achteraf toch weer een IS-rekruut bleek te zijn. Aanvankelijk had hij dat profiel niet.
”Nee. Vlak na de aanslag waren vooral linkse mensen er weer als de kippen bij om te zeggen: ‘Zie je wel dat de islam hier niets mee te maken heeft? Dat het gewoon om een dolgedraaide Tunesische Fransman gaat? Dat we moslims niet mogen viseren?’ Zelfs als in zijn kofferbak een vlag van IS wordt gevonden, zul je altijd nog mensen vinden die opperen: ‘Toch maar opletten voor overhaaste conclusies.’ Terwijl er voor mij geen twijfel kan bestaan: wie zo tekeergaat, heeft bijna altijd religieuze of ideologische motieven. De aanslagen volgen elkaar in snel tempo op (München volgde pas de dag na dit gesprek, red.) en we krijgen de ene wake-upcall na de andere, maar nog altijd onderschatten we het gevaar dat van de islam uitgaat. Nog altijd hoor je hier doorgaans verstandige mensen beweren dat religie niet de echte voedingsbodem is voor moslimterreur. Kom zeg, cut the crap. Zie Nice. Zie de Afghaanse asielzoeker die mensen met een bijl te lijf is gegaan op een trein in Duitsland. Hemeltergend vind ik het, hoe mijn linkse vrienden zich in bochten wringen om de islam toch maar buiten schot te houden.”
Hoe leg je die aan banden?
”Moeilijk, van hieruit. Wat wij zouden kunnen en moeten doen, is hier de godsdienstvrijheid afschaffen. Die verdient geen eigen wet, geen eigen privileges. Laat me duidelijk zijn: ik gun iedereen het recht om te geloven in God of Allah of wie dan ook, maar aan dat geloof kan je als burger nooit een pakket extra voorrechten ontlenen, vind ik. De Belgische wet garandeert de vrijheid van gedachte, van geweten en van meningsuiting. Religie moet daar niet nog eens bovenop komen als een aparte categorie. Een religieuze overtuiging verdient niet meer respect of bescherming dan welke andere overtuiging dan ook. Anders krijg je, zoals nu, de toelating van de Raad van State om op religieuze gronden door te gaan met onverdoofd slachten. Dat houdt geen steek. Waarom moeten we rekening houden met godsdienstige gevoeligheden? De wet op de godsdienstvrijheid vergoelijkt praktijken die niet door de beugel kunnen. Maar als GAIA dat zegt, zijn ze islamofoob. Ik vind dat een problematisch begrip, islamofobie.”
Beschouwt u zichzelf nog steeds als een linkse denker?
”Ja. Sociaal en ethisch ben ik links. Ik doe aan godsdienstkritiek, maar ook die hoort eigenlijk van links te komen. Helaas heeft links dat overgelaten aan rechts. Dat maakt mij kwaad. Linkse mensen zijn heel erg gesteld op hun Gutmensch-imago. Ze zijn als dood om een schijn van racisme te wekken, terwijl islamkritiek daar niets mee te maken heeft.”
Wat vinden uw moslimkennissen over uw standpunten?
”Lastig. Het blijft toch altijd een beetje schipperen. Als we praten, drijven we de discussie niet op de spits. Tegelijk weiger ik terug te deinzen voor mijn eigen mening omdat die toevallig niet gedeeld wordt door de meeste van mijn vrienden.”
Bent u er al kwijtgeraakt doordat u geen blad voor de mond neemt?
”Ja.”
En?
”Dat is niet prettig, maar so be it. Sommigen zeggen zelfs dat ik een halve Vlaams Belanger ben, ook al vind ik Filip Dewinter een ranzige racist. Ik ben uitgenodigd om te spreken op hun congres. Nooit zou ik dat doen. Maar als Dewinter vandaag soms gelijk heeft, dan is dat omdat links hem dat gelijk zonder slag of stoot gegund heeft. Het had verdorie hún gelijk kunnen en moeten zijn.”
Jan Segers, Het Laatste Nieuws, 23 juli 2016
* In de tekst verduidelijkt Maarten: ‘Laat me duidelijk zijn: ik gun iedereen het recht om te geloven in God of Allah of wie dan ook, maar aan dat geloof kan je als burger nooit een pakket extra voorrechten ontlenen, vind ik.’
Hij is dus niet tegen godsdienstvrijheid in se, maar wel tegen de extra voorrechten waarop religieuzen op basis van onder andere art. 18 van de UVRM menen aanspraak te kunnen maken. De vrijheden die beschreven staan in artikels 19 en 20 (meningsuiting & vreedzame vereniging) volstaan om godsdienstvrijheid te waarborgen, terwijl de toevoeging in het redundante art. 18 ‘belijden door … de praktische toepassing…de inachtneming van de geboden en voorschriften’ de illusie wekt dat die geboden en voorschriften voorrang krijgen op de wetten van de Staat.